فرهنگ امروز/ فرح نیری . ترجمه: هادی آذری:
بازدیدکنندگان از نمایشگاه هنر دوبی شاید این اثر خیرکننده را در غرفه نگارخانه المرهون دیده باشند: یک قالی دایره‌ای‌شکل و ریشه‌دار که نشان ملی ایالات متحده بر آن نقش بسته است یعنی همان عقاب در حال پرواز که بر فراز آن عبارت یونانی «یگانه» مرقوم شده است. این اثر که «ما جهان هستیم» نام دارد متعلق به صادق رحیم، هنرمند مصری، است. او این اثر را بلافاصله بعد از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و در اعتراض به دیدگاه‌های او در باب مهاجرت و نگرش او در سیاست خارجی خلق کرده است.
خود قالی در اصل در شهر حلب سوریه بافته شده و عقاب براساس تصاویری که هنرمند از قالی‌های داخل اتاق بیضی کاخ سفید دیده، کشیده شده است. او از واکس کفش مشکی استفاده کرده که به گفته خودش به مردی که در سال ٢٠٠٣ و در اعتراض به حمله آمریکا به عراق، کفش‌هایش را به سمت جورج بوش پرت کرد، ارجاع دارد. طبق گفته رحیم، قالی سروته آویزان شده «چون جهان سروته شده است». او دراین‌باره می‌گوید: «زمانی همه ما روی آمریکا حساب می‌کردیم. به خودمان می‌گفتیم اگر در نقطه‌ای از جهان آشوب و بلوایی به پا شود، آمریکا آنجا حضور خواهد داشت و همه ما را نجات خواهد داد. الان دچار تردید شده‌ام».
لازم به توضیح است هفته «هنر دوبی» هم‌زمان با صدور فرمان محدودیت سفر اتباع چند کشور مسلمان از سوی ترامپ برگزار شد؛ البته پیش از آنکه از سوی یک قاضی فدرال در هاوایی نقض شود. این فرمان که در شش ماه مارس سال جاری به امضا رسید، برای ٩٠ روز از ورود اتباع شش کشور بیشتر مسلمان جلوگیری کرده و تمام درخواست‌های مهاجرت را برای ١٢٠ روز به حالت تعلیق درمی‌آورد. این در حالی است که اکثر هنرمندان، نمایشگاه‌گردانان و گالری‌داران حاضر در نمایشگاه هنر دوبی به کشورهای مسلمان تعلق داشتند. بسیاری این ممنوعیت را بیگانه‌هراسانه دانسته و بر این باور بودند می‌تواند به انزوای فرهنگی ایالات متحده بینجامد.
در غرفه گالری زیرزمین دستان از تهران، اشکان زهرایی با کلاهی که برعکس به سر دارد، در فضایی شلوغ ایستاده که به نظر به نحوی طراحی شده که شبیه کارگاه یک هنرمند باشد؛ فضایی مملو از بوم‌های قاب‌شده و بی‌قاب، صندلی‌های چوبی و مجسمه معلق پیکره‌ای بالدار. زهرایی ٢٨ سال دارد و اهل ایران است؛ یعنی یکی از کشورهایی که این فرمان اجرائی شامل حال آن می‌شود. او دراین‌باره می‌گوید: «کلی‌گویی‌کردن درباره یک کشور و گفتن اینکه «این آدم‌ها نباید به کشور ما بیایند» بدون شک نژادپرستانه و اشتباه است». او که در ماه ژانویه برای یک نمایشگاه هنری به سانفرانسیسکو سفر کرده بود، می‌گوید تحت این ممنوعیت، امکان بازگشت به آمریکا برای او وجود ندارد.
روی میزی در مرکز غرفه، نقاشی منظره‌ای قاب‌نشده از سام سمیعی دیده می‌شد که در آمستردام و ایران زندگی می‌کند. سمیعی می‌گوید او برای انجام یک پروژه مشترک با یک فیلم‌ساز آمریکایی برنامه‌ریزی کرده است و حالا اگر نتواند به آمریکا برود، کارشان به‌مراتب سخت‌تر می‌شود. او معتقد است این ممنوعیت تأثیر «عقیم‌کنندای» بر جهان غرب خواهد داشت. او افرادی خلاق مانند خودش را سفیران فرهنگی غرب در ایران دانسته و می‌افزاید: «ارزش‌های غربی در آثار ما حضور دارند و ما به سبک غربی‌ها در ایران زندگی می‌کنیم». او با اشاره به اینکه خراب‌کردن پل‌ها معنایی ندارد، می‌گوید: «رخدادهای هنری همواره مکانی برای ارتباطات دیپلماتیکند. اگر شما خودتان را از دیدن این آدم‌ها محروم کنید، داستان شما خیلی یک‌طرفه خواهد بود».
در آن سوی دیگر نمایشگاه، غرفه بزرگی وجود دارد که متعلق به گالری ایام است که در سال ٢٠٠٦ در سوریه راه‌اندازی شد و اکنون در دوبی فعالیت دارد. در این غرفه، اثری از صدیق کویش الفراجی، هنرمند عراقی بین‌رشته‌ای، به نمایش درآمده بود که از سال ١٩٩٦ میلادی ساکن هلند شده و درحال‌حاضر شهروند این کشور است.
آقای الفراجی می‌گوید اثر او به مضمون اصلی آثار او ارتباط دارد، یعنی دلتنگی برای عراقی که در جوانی می‌شناخت. این اثر قطعاتی از شهری ازدست‌رفته، بغداد، را بازنمایی می‌کند که او در سال ٢٠٠٩ و بعد از تحمل ٢٠ سال تبعید بار دیگر موفق به دیدن آن شده بود؛ شهری که از نظر او هم «همان شهر بود و هم همان شهر نبود».
الفراجی این مسئله که این محدودیت در ابتدا شهروندان عراقی را نیز دربر می‌گرفت و در ادامه آنها از این فهرست خارج شدند، را تجربه‌ای دردناک می‌داند زیرا از نظر او، اعمال محدودیت علیه کشوری که بعد از تحمل سه دهه جنگ، تحریم و نزاع که ایالات متحده نقش بسزایی در آن داشته به ویرانی کشیده شده، اقدامی غیرعادلانه است. آقای الفراجی که در ایالات متحده نیز نمایشگاه داشته، می‌گوید اگر از او برای برگزاری نمایشگاه در آمریکا مجددا دعوت شود، نخواهد پذیرفت. او دراین‌باره می‌گوید: «نمی‌خواهم تجربه بدی داشته باشم. علاوه بر این، چنین کاری درست نیست وقتی بسیاری از هم‌دینان من از این حق محروم شده‌اند». یوهانا سماوی، از بنیان‌گذاران گالری ایام که پسر و دخترش در آمریکا تحصیل می‌کنند، می‌گوید اگر می‌دانست آقای ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا می‌شود، هرگز فرزندانش را به تحصیل در آمریکا تشویق نمی‌کرد. او که در سوریه متولد شده و اکنون ملیتی سوئیسی دارد، می‌گوید به‌عنوان یک گالری‌دار از خاورمیانه، ایده ممنوعیت سفر را یک تفکر مشمئزکننده می‌داند. او به سخنان خود این‌طور پایان می‌دهد: « فکر می‌کنم فضای خصمانه‌ای علیه تمامی اعراب ایجاد شده است. من به‌عنوان یک انسان فکر نمی‌کنم اگر کار مثبتی انجام می‌دهم، باید برای همه آن را توضیح دهم. کار ما پیوندزدن فرهنگ‌هاست».
روزنامه شرق
نظر شما